ZINGBIAK

Laitlang in nan kut kan tlaih hna. Germany in Sayama A Ngun (Ngun Cer Chin) sin in internet chung in Thawngttha chim ding ah caan pek ka sinak thawng ka theih tikah kaa lawm ngaingai. Ka lung zong a leng fawn.

2001 kum January thla a dongh lei kan hung phan i Laitlang ah kan ceih ngaimi cu “camipuai a nai cang” ti a si. CCC zong Fenbruary 7, 2011 in camipuai kan thawk lai. Cucaah tutan ahhin “Laimi ca ah camipuai” tlangtar he Pathian bia i hrawm ding ah kan sawm hna.

Vawlei cung ah hmasabik camipuai cu zei tikah, aho nih dah a thawk i aho nih dah a phit hnga? Zei kong dah an rak phit hnga?

PAKHATNAK camipuai cu Pathian nih minung sinah a tuahmi a si i a biahalnak cu “Khuazei ah dah na um?” ti a si (Gen. 3:9). Hi biahalnak cu biaknak lei caah siseh, uknak politiks caah siseh, zatlang le nunphung caah siseh, sullam tampi a ngei. Khua le ram, fing le tlang in chim ahcun “Cu ka ram ah ka um” tiah Pathian tuahmi camipuai cu kan phit ko hnga. Pathian nih kan umnak hmun (ram) hngalhter a kan duh. Israelmi cu Iziptram. Babilonram, tbk ram dang an phak tikah “Khoika dah ka um?” ti hi an hngalh zungzal. Cu nihcun Pathian thimmi miphun an lungput a langhter. Kum a thong in a rauh hnu ah Israel ram tiah an hun dirh khawh. “Khuazei ah dah na um?” timi camipuai a phi khotu miphun cu Pathian nih thluachuahnak a pek hna. Cucu kan caah Thawngttha a si.

U le nau hna, thlarau lei thil ah tah khuazei ah dah kan um? Pathian nih thlarau thil ah, zumhnak kong ah dirhmun ngeihter a kan duh. Zumhnak ah dirhmun reprai a ngei lo mi nih Pathian tuahmi camipuai an phi kho lai lo. A taktak ahcun Pathian nih Adam a umnak kha a hngalh ko lai. Sihmanhselaw “Khuazei ah dah na um?” tiah a hal tikah a sullam cu Adam nih Pathian nawl ngaih lo in sualnak a tuah tikah misual a sinak a dirhmun kha hngalhter a duh. Pathian nih hngalhter a kan duhmi cu “michambau ka si” ti hi a si.

PAHNIHNAK camipuai biahalnak cu “Na nau Abel tah, khuazei ah dah a um” ti a si (Gen. 4:9). Kain le Abel nih Pathian sinah laksawng an rak put tikah Pathian nih saram zuatu Abel cungah a lung a si i lothlo Kain cung ahcun a lung a si lo. Zeicaah dah cu ti cun Pathian nih a thleidan hna ti hi ruahnak a phunphun a um. Pakhat cu Abel nih thawinak ah a thah mi sa lakah a tthatnak bik kha Pathian a pek. Kain nih a lochung chuak chungin a pek ve nain a “tthatnak bik a pek” ti a um lo.

A hnu ah Kain cu lungthin bon lo a ngeihnak a hung lang. Pathian nih a duhmi cu a co hlan ko lai, co hlang lo zong in a um ko lai. Cu tikah minung nih buai len awk a si lo. Kain cu a nau Abel cung ah a nah a chuak i a nau cu a thah but ko. Nahchuahnak ttih a nun zia a lang. Pathian nih “Na nau tah, khoi ka dah a um?” a ti. Kain nih “ka hngal lo,” a ti pin ah “Ka nau cawngtu maw ka si awk a si?” a ti chih rih.

U le nau hna, nai hrawng cu Hakha sizungpi ah ka kal pah lengmang. Tluangdang um Laimi nih nan hlutmi thilri tampi an um. A cung ah a hlutu min an ttial. Kan i lawm hringhran. Cu nihcun a fiantermi cu ram dang a phan mi Laimi nih Pathian tuahmi camipuai cu Pathian duhning bang in nan phit tinak a si. Laitlang caah vun ti cang ahcun “Ka hngal lo” a ti siangtu pakhat hmanh nan um lo. Thih ngamh in nan ttang. Asinain ‘i hnek deuh rih ko u’ tiah forh kan duh hna. Nan umnak ah dollar sing tampi man biakinn mang-ta-ra nan sak khawh ko lai. A si na in cu innpi a dirnak cu Lairam a si lo. Nan umnak ram ah biakinn nan herh lo tinak a si hrimhrim lo. Chim duhmi cu Lairam sersiamnak rian ahhin hmailei kum can saupi tiang tuak chih in khua vun tuak deuh rih ko u tinak a si. Biana ah ramdang a phanmi tipil a ing cia pakhat nih kumkhat ah suimilam pakhat chung na hlawhmi zat te kha CACC le CCC tbk ah vun pe u law cu nih cun kan ram cu a sersiam ko lai.

Laitlang i rian a ttuanmi bu vialte sining le tinhmi hi felfai deuh in vun hlathlai rih u, a pik a pak in tuah khawh a si lomi, phaisa lawng zong in ti khawh a si lomi, miphun a ningpi in ttantti lawng ah a si khomi, mi tampi tel lawng ah a si khomi sianghleiruun tbk miphun sersiamnak rian hi zeitik ah dah kan dirh lai? Nan ruahnak zong vun chuah cio tuah u. Cucu Laimi caah kan camipuai a si. Tluangdang um Laimi hi Bawipa nih Lairam a cawngtu ah an chiahmi hna nan si.

"Khuazei ah dah ka um?" ti aa hngalmi le "Ka naupa khoika dah a um?" ti a hngalmi cu lunglawmmi an si. Pathian nih mi lianngan ah a ser hna lai.

Nan dihlak cung ah Pathi an thluachuahnak tlung ko seh.

Nunnak Thian Kan Herh

Text: Matthew 5:8

“Lungthin a thiang mi nih Pathian nan hmuh lai”

Introduction

Thianhhlimnak hi minung nunnak ah a biapi ngaingai. Thianhlimnak lo in minung nunnak a kal kho lo. A thianghlim lomi hmunhma ah kan um kho lo. A nam, a thu mi rim ah kan um kho lo. A thianghlim lomi hnipuan zong kan ihruk-aih kho lo. A thianglo mi tirawl zong kan ei ding kho lo. Cubantuk in a thianglo mi thinlung zong ah kan um kho lo. Cucaah thianhhlimnak hi a biapi ngaingai mi a si.

Minung pumpak pakhat hi iruat cio tuah usih. Thianhhlimnak he pehtlai in minung pumpak cio nih a hrampi (Essential) herhmi pathum a um. Cu hna cu

A. Taksa/takpum (Physical body) thianhhlimnak

B. Hruk-aih hnipuan (Dress/clothing) thianhhlimnak

C. Thinlung (Mental) thianhhlimnak

D. Thlarau (Spiritual) thianhhlimnak

Acung ttialmi hi pumpak level a si. A bu (Community, Society, Organization, Institution, etc.) hna zong ah hi a cunglei hna hi pumpak cio nih a bu ah kan ngeih ding a herhmi an si.

Thianhhlimnak Phunphun

Thianhlimnak hi a tlangpi in tthen 2 in kan tthen lai.

I. Lenglei (External) thianhhlimnak

II. Chunglei (Internal/Inner) thianhhlimnak

Number 1-nak Lenglei thianhhlimnak hi phun 2 in kan tthen rih lai.

1. Pumsa (Physical/Bodily) thianhhlimnak

2. Hnipuan (Dressing, Clothing) thianhhlimnak

I. Lenglei Thianhlimhnak

Minung pumpak pakhat hi iruat cio tuah usih. Thianhhlimnak he pehtlai in minung pumpak cio nih a hrampi (Essential) herhmi pathum a um. Cu hna cu (1) Kan taksa/takpum (Physical body)

Thinlung thianhhlimnak a biapit zia kan fiankhawh deuhnak hnga ding ca ah Lenglei Thianhhlimnak in kan chim hmasa lai.

Minung nunnak ah thianhhlimnak phun 4 kan chim cang bantuk in hi phun 4 ning hin thianhhlim a hau. Pali lakah pathum thianhhlim ko zong ah pakhat a thian lo ahcun san a tlai lo. Kan pumpi nih a thianglo timi label a co tthiamtthiam ko.

Mi pakhat cu a takpum a thianhhlimh ko bu ah aa hruk aih mi hnipuan a thianhlim lo ahcun cu mi pa/nu cu a thianghlim lo ti a si tthiamtthiam ko. Amah takpum lawng a nam si lo in pawngkam zong a namh chih ca ah a pawng ah um khawh a si lo.

Mi pakhat cu a aa hruk-aih mi a hnipuan a thianhhlimh ko bu ah aa takpum a thianhlim lo ahcun cu mi pa/nu cu a thianghlim lo ti a si tthiamtthiam ko. A pawngkam tiang a rimchia nih a namh ca ah a pawng ah umkhawh a si lo. Cucaah mi pakhat taksa thianhhlimnak ca ah takpum he hnipuan he thianhhlimh a herh.

II. Chunglei Thianhhlimnak

1. Thinlung Thianhhlimnak

Chunglei thianhhlimnak ti tikah thinlung thianhhlimnak hi chim duhmi a si. Phundang in chim ahcun thinlung thianhhlimhnak a theipar cu nuzia ah a langh ca ah “Nunzia thianhhlimhnak” (“Purity of morality”) ti zong in hngalh a si. Mipakhat cu a takpum le a hnipuan hruk-aih mi a thian ko bu ah a thinlung a thian lo ahcun mibu thinlung ah um awk a ttha ve lo. Takpum le hnipuan a thianghlim lomi hna nih takpum le hnipuan a thianghlim mi hna sin ah um bantuk khi a si ve. Cucaah thinlung thianhhlimhnak hi a biapi ngaingai. A thianghlim lomi thinlung ah huatnak, nahchuahnak, sual duhnak, zaang-ennak, hakkauhnak, etc. pawl an um. A thianghlim mi thinlung ahcun dawtnak, zaangfahnak, ngaihthiamnak,

2. Thlarau Thianhhlimnak

Thlarau thianhhlimhnak hi Thinlung thianhhlimhnak he aa pehtlai ngaimi a si. Cucaah cattialtu cheukhat nih thinlung le thlarau hi dirhmun le sining aa khat in an hman/chim ttheu. A ngaingai ti ahcun minung nunnak hi thinlung nih a hruaimi a si. Thinlung rianttuannak hi mit in hmuhkhawh mi a si lo. A theipar tu cu mithmuh in minung nunzia ah a lang mi a si. Thlarau rianttuannak kan timi zong hi mit in hmuhkhawh mi a si lo. A theipar lawng minung nunnak ah a langmi a si ve. Cucaah Thinlung le Thlarau hi sining aahrawm in (Interchangeably) an chim ttheunak a si.

Galatians 5:22 ah Thlarau theitlai hna cu: dawtnak, lawmhnak, daihnak, lungsaunak, zangfahnak, tthatnak, zumhawktlak mi sinak, toidornak le mah le mah itei khawhnak hna an si (Gal 5:22). [The fruit of the Spirit: love, joy, peace, patience, kindness, goodness, faithfulness, gentleness and self-control (Gal 5:22, NIV].

Thlarau theitlai he aa ralkah mi hna cu: nu le pa sualnak, a thurhawm mi thil, aa dawhcah lomi thil, siasal bia, dawih le eih te hna hi an si (Gal 5:19-20). Pakhat le pakhat an i ral, an i do, an i nahchuah, an thin a hung, anmah zawn lawng an ruat, an itthen, ziar an i ngeih, zu an ri, an au an khuang i cu bantuk thil a dang tampi kha an tuah lengmang hna. Cu bantuk thil a tuahmi hna cu Pathian Pennak an hmu lai lo (Gal 5:21). [The acts of the sinful nature are obvious: sexual immorality, impurity and debauchery; idolatry and witchcraft; hatred, discord, jealousy, fits of rage, selfish ambition, dissensions, factions and envy; drunkenness, orgies, and the like. Those who live like this will not inherit the kingdom of God (Gal 5:19-20, NIV]

Thinlung le Thlarau thianhhlimhnak ah hin ruahnak le tinhmi a thiangmi siding zong a biapi. Eg. Nihin free vangelist cheukhat le founders pawl khi an chim kho ngai, an nal taktak. An tinhmi a dik maw ti khi kan thei kho hna lo. A tak nak in a deu khi a muisam le a lenglang ah aa dawh deuh an ti ttheu bang theihkhawh an si lo. An theipar lawng in theihkhawh a si. Theitlai cu an par v eve ko. Mah pumpak le chungkhar ca lawng ah a theipar a hung si ahcun cucu tinhmi tthalo, a thurhnommi thinlung in a chuakmi theipar a si. Mipi a theipar a hung si i mipi nih an cohlan mi le an inuampi mi a si ahcun cu bantuk cu a thianghlim mi thinlung in a chuak mi theipar a si. Nihin ah evangelists, founders, pastors tampi cu self-interest ca ah Pathian le Thlarau min zuar in thinlung tinhmi thianglo he a nungmi kan tam cang. Kan zapi iralrin kan hau cang.

Thinlung le Thlarau thianhhlimhnak hi midang nih pekhawhmi le tuahpiak khawhmi a si lo. Mah nih tuah dingmi a si. Mah nih tuah lawng ah a tlam a tlingmi a si. Pathian nih minung vialte thleidang lo in thinlung a kan pek cio. Cu a kan pekmi thinlung cu a ttha in hman le a chia in hman ding lawng lam pahnih a um. A ttha in ma kan hman, a chia in dah kan hman timi pumpak cung ah aa hngat mi a si. Cu cungah a cung i minung sining (huatnak, sualnak, hakkauhnak, etc.) a hmang mi nih Pathian pennak ah an lut kho lai lo. Sihmanhsehlaw Thlarau sining in a hmangmi nih Pathian pennak an hmuh lai. Hi lam pahnih lawng hi a basic principle pi cu a si.

Kan takpum zawtfahnak a kan petu hna cu a thianlonak le a thurnam mi ah a ummi fikfa, tho, rungrul, zu, etc. pawl an si. Kan takpum le kan hnipuan a thianlo ahcun hrik, tthah, hmaifa, ui hrik pawl an um colh i an karh colh. Cu bantuk in kan inn le kan pawngkam a thianlo ahcun fikfa, tho, zu, etc. pawl an um colh i an karh colh ve. Hi zawtnak a kan petu le a kan sehtu hna hi an umduhnak hmun a thurmi kha thianh lo in zeitluk kan thah len hna zong ah an karh tthan lengmang ko. Thahkhawhnak le karhter tilonak lam pakhat lawng a um. Cucu an umnak hmun thianter kha a si. A umnak hmun kan thianh hlan poah cu an karh tthan lengmang ko lai i zawtfahnak an kan pek chin lengmang ko lai. An umnak hmun kan thianhkhawh lawng ah an um ti lai lo i pumaa ngandamnak zong kan hmuh lai.

A cunglei bantuk in thinlung thianhhlimhnak zong a si ve. Pathian pennak chung luh ding a kan dontu, a kan khamtu hna a simi huatnak, nahchuahnak, hakkauhnak, sual duhnak, etc. pawl an umnak kan thinlung kha thianter a hau. Thianter ttunglo in a thah in thah ahcun a cung i hrik le thah, fikfa, hmaifa hna an karh tthan lengmang bantuk a si ve ko. Karhter ti lo in hlohnak lam pakhat lawng a um mi cu thianh (thiannak) a si. Cutikah kan thinlung ngandamnak kan hmuh lai i Pathian pennak ah kan lut kho lai

Hi thinlung thianhhlimnak hi ahohmanh ai-rawl in ituahpiak khawhmi a si lo. Mah pumpak cio nih tuahding a si. Hringtu nu le pa nih siseh, cawnpiaktu saza le sazama nih siseh, pastor nih siseh, evangelist nih siseh, sibawi nih siseh, ahohmanh nih tuahpiak khawh a si lo. Tuah ningcang a lam lawng hmuhsak le cawnpiak khawh a si. A tuahtu taktak cu pumpak cio kan si. Cucaah aho hmanh bochan awk a si lo. Kanmah le kanmah kha kan ibochan a hau. Mah le mah kha teitu si a herh. Mah le mah teinak lawng in tuahkhawh mi a si. Cucaah mah le itei hi teinak sangbik a si an tinak a si.

A dikmi hrim a si. Midang tei kan izuam hlan ah mah le mah kan itei hmasa a herh. Cu hnu lawng ah midang kan teikhawh hna lai. Mah le mah hmanh kan itei khawh hlan ah midang tei khawhnak lam a um lo.

A tawinak in chim ahcun na thinlung kha thianter (eradicate hatred, envy, lust, etc.) law Pathian pennak chung ah na um cang tinak a si. Kan thinlung kan thurter ahcun Pathian pennak ah kan lut kho lai lo.

Conclusion

Cucaah Taksa, Thinlung, Thlarau in a thiangmi si kan herh. Cucu a ho cio poah nih kan izuam awk rian a si. Midang nih midang ca ah ituahpiak khawhmi a si lo. Cu lawng ah damnak tlamtling (Taksa, Thinlung, Thlarau) kan hmu lai. Cucu Pathian nih a duhmi a si. Amah sining kha a si. “Pathian kha nan hmuh lai” timi ah hin Pathian taktak kha minung bantuk in nan hmuh lai tinak si lo. Pathian a sinak tu khan an hmuh lai. Cucu damnak tlamtling—Abundant life (John 10:10) kha a si.